ΓΕΝΙΚΑ
Ο Όλυμπος δεν αποτελεί τμήμα κάποιας οροσειράς, αλλά ένα ανεξάρτητο κυκλικό ορεινό όγκο. Η κορυφή του απέχει μόλις 18 χιλιόμετρα από τις ακτές της Πιερίας, ενώ η έκταση του ανέρχεται στα 500 km2. Όσον αφορά τον Εθνικό Δρυμό Ολύμπου, η έκτασή του ανέρχεται σε περίπου 239.000 στρέμματα (με τον πυρήνα να έχει έκταση 40.000 στρεμμάτων), ενώ πρόσφατα έχουν ξεκινήσει προσπάθειες για επέκταση των ορίων τόσο του Εθνικού Δρυμού, αλλά και της περιφερειακής ζώνης αυτού με απώτερο σκοπό τη διάσωση του από την ολοένα αυξανόμενη περιβαλλοντική πίεση που προέρχεται από διάφορες ανθρωπογενείς επεμβάσεις.
ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΟΛΥΜΠΟΥ
Ο Όλυμπος είναι το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας με τη ψηλότερη κορυφή του το Μύτικα ή Πάνθεον να φτάνει τα 2918m. Κατά τη μυθολογία ο Όλυμπος αποτελούσε την κατοικία των δώδεκα θεών της αρχαιότητας, ενώ λίγα χρόνια πριν τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο αποτέλεσε την πρώτη έκταση της χώρας μας η οποία το έτος 1938 βάσει του νόμου 856/37, ανακηρύχθηκε ως Εθνικός Δρυμός. Η ανακήρυξη του Ολύμπου ως Εθνικός Δρυμός είχε ως απώτερο σκοπό τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής, καθώς και των πολιτιστικών και άλλων αξιών αυτής.
Με ειδική νομοθεσία έχει απαγορευτεί κάθε είδους εκμετάλλευση στην ανατολική πλευρά του βουνού σε μια έκταση περίπου 40.000 στρεμμάτων, που αντιπροσωπεύει και τον πυρήνα του Δρυμού. Μια ευρύτερη περιοχή γύρω από τον πυρήνα, χαρακτηρίστηκε ''περιφερειακή ζώνη του Δρυμού'', ώστε η διαχείριση και εκμετάλλευσή της να γίνεται έτσι ώστε να μην επηρεάζει αρνητικά την προστασία του πυρήνα, πράγμα που φυσικά δεν ισχύει ολοκληρωτικά σήμερα.
Το έτος 1981, ο Όλυμπος ανακηρύχθηκε από την UNESCO ως ''Απόθεμα της Βιόσφαιρας'', ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμπεριλάβει τον Όλυμπο στις ''Σημαντικές για την Ορνιθοπανίδα Περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης''.
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
Το σύγχρονο ανάγλυφο του Ολύμπου χαρακτηρίζεται από απότομες πλαγιές και στενές κόψεις οι οποίες περικλείουν βαθιές χαράδρες, αποτέλεσμα της έντονης διάβρωσης ως απόρροια του υψηλού βαθμού αποσάθρωσης μέσω παλαιών και πρόσφατων κλιματικών κύκλων. Στα μεσαία και ψηλότερα τμήματα του βουνού το τοπίο έχει διαμορφωθεί από τη δράση τόσο των παγετώνων όσο και από έντονες κλιματικές διεργασίες και γεωφυσικούς παράγοντες (χιόνι, βροχή, χαλάζι, παγετός, άνεμος, επιφανειακή απορροή, διάβρωση, ερπυσμός εδαφών, ανάπτυξη ποικίλης χλωρίδας, μεταβολές της γραμμής βλάστησης, κ.α.), ενώ σημαντικό ρόλο έχουν πλέον παίξει και ανθρωπογενείς παράγοντες (υλοτομία και βόσκηση). Γενικότερα, βάση της σύγχρονης μορφολογικής του δομής ο Όλυμπος μπορεί να διαιρεθεί σε δύο βασικά τμήματα τα οποία χωρίζονται από ένα άξονα διεύθυνσης Α - Δ, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τις κοιλάδες των Μεγάλων Καζανιών και Μαυρόλλογου - Εννιπέα αντίστοιχα. Το βόρειο τμήμα χαρακτηρίζεται από τις ψηλότερες κορυφές, με πιο απότομες πλαγιές, καλά σχηματισμένο υδρογραφικό δίκτυο και βαθύτερες χαραδρώσεις ως το αποτέλεσμα εντονότερης διάβρωσης και πιθανής ταχύτερης ανύψωσης. Αντιθέτως, το νότιο τμήμα χαρακτηρίζεται από ηπιότερο ανάγλυφο, μικρότερες κλίσεις και πιο υποτυπώδη ανάπτυξη υδρογραφικού δικτύου.
ΓΕΩΛΟΓΙΑ
Από γεωλογικής άποψης η κατάταξη του Ολύμπου αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα ερωτηματικό για τους γεωλόγους, μιας και δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο σε ποια γεωλογική ζώνη εντάσσεται. Σύμφωνα με μια μερίδα ερευνητών, ο Όλυμπος ανήκει στην Πελαγονική ζώνη, ενώ με κάποιους άλλους στη ζώνη Γάβροβου - Τρίπολης. Ο Όλυμπος αποτελείται από ανθρακική σειρά (με ηλικία συνεχόμενη ή μη), ενώ στο δυτικό του τμήμα υπάρχουν επιφανειακές εκδηλώσεις γρανιτών αλλά και φλύσχη. Στα ανώτερα τμήματα του Ολύμπου επικρατούν οι παγετώδεις και περιπαγετώδεις αποθέσεις, ενώ στα χαμηλά τμήματα και περιφερειακά αυτού επικρατούν παχιές ακολουθίες κροκαλοπαγών και αλλουβιακών ριπιδίων.
Δορυφορική εικόνα της NASA στην οποία απεικονίζεται ο Όλυμπος και οι γύρω περιοχές. Με κίτρινη γραμμή διαχωρίζονται τα βόρειο και νότιο μορφολογικά τμήματα του βουνού από τις κοιλάδες των Μεγάλων Καζανιών και Μαυρόλογγου - Εννιπέα αντίστοιχα.
ΚΛΙΜΑ
Το κλίμα του Ολύμπου διαφοροποιείται σύμφωνα με το υψόμετρο και επηρεάζεται άμεσα από τη θέση της κάθε περιοχής ως προς τη θάλασσα καθώς και από τον προσανατολισμό των πλαγιών. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ολύμπου είναι τα ποικίλα μικροκλίματα που απαντούν στον ευρύτερο ορεινό όγκο, βάση του προσανατολισμού του ποσοστού υγρασίας, της θερμοκρασίας και του υψομέτρου το οποίο με τη σειρά του καθορίζει και το σημείο δρόσου και υγροποίησης. Στα χαμηλότερα υψόμετρα (μέχρι και 1000 μέτρα), το κλίμα χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό ενώ στην αλπική ζώνη το κλίμα είναι τελείως διαφορετικό με πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες και χιόνια που παραμένουν σε όλη τη διάρκεια του ημερολογιακού χρόνου.
Από δεδομένα του μετεωρολογικού σταθμού του Αγίου Αντωνίου (ΑΠΘ) προκύπτει ότι η μέση ετήσια τιμή κατακρημνισμάτων ανέρχεται σε περίπου 2000mm, η περισσότερη δε υπό μορφή χιονιού. Η μέση θερμοκρασία το χειμώνα κυμαίνεται μεταξύ -25οC και +5οC, ενώ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μεταξύ 0οC και 18οC αντίστοιχα, με ακραίες θερμοκρασίες να έχουν μετρηθεί τόσο στην αρνητική όσο και στη θετική κλίμακα. Οι άνεμοι στον Όλυμπο και ιδιαίτερα στα ψηλότερα του τμήματα είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο. Τις κυριότερες διευθύνσεις αποτελούν οι δυτικοί, νοτιοδυτικοί και βόρειο ανατολικοί άνεμοι, ενώ λιγότερο συχνοί είναι οι νοτιάδες και οι βορειοδυτικοί (Βαρδάρης) άνεμοι. Οι μεγαλύτερες ταχύτητες έχουν μετρηθεί κατά τη διέλευση μετώπων από το νότο (νοτιάδες) με ταχύτητες μεγαλύτερες των 120 km/hr.
Γεωλογικός χάρτης του Ολύμπου (ΙΓΜΕ).
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ - ΙΣΤΟΡΙΑ
(Πηγή: Φορέας Διαχείρισης Ολύμπου, www.olympusfd.gr)
Το σχήμα του Ολύμπου, η πολύμορφη και ευμετάβλητη γοητεία της φύσης του οι ψηλές κορυφές του, γεμάτες ομίχλη και χαμηλά σύννεφα που φέρνουν συχνά καταιγίδες, προκάλεσαν από αρχαιοτάτων χρόνων δέος και θαυμασμό στον προϊστορικό άνθρωπο που κατοίκησε στους πρόποδες του, όπου η αρχαιολογική σκαπάνη αποκαλύπτει σήμερα ευρήματα από οικισμούς της εποχής του σιδήρου. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής δημιούργησαν τους θρύλους που αργότερα έδωσαν τροφή για τη σύλληψη του δωδεκάθεου των αρχαίων Ελλήνων.
Οι δώδεκα θεοί κατοικούσαν στα φαράγγια, στις πτυχές του Ολύμπου κατά τον Όμηρο, όπου βρίσκονταν και τα παλάτια τους. Το Πάνθεον (o Μύτικας), είναι το σημείο συνάντησής τους και το θέατρο των θυελλωδών συζητήσεών τους. Ο θρόνος του Δία (το Στεφάνι), φιλοξενούσε αποκλειστικά τον αρχηγό των θεών, το Δία. Από εκεί εξαπέλυε τους κεραυνούς του, δείχνοντας σε θνητούς και μη τη ''θεϊκήν του μήνιν''. Ο Όλυμπος στην Ιλιάδα χαρακτηρίζεται ως μέγας, μακρύς, αιγλήεις (δηλ. λαμπρός) και πολύδενδρος.
Μύτικας, το ψηλότερο σημείο της Ελλάδας.
Στους πρόποδες του Ολύμπου, 5 km. από τη θάλασσα βρίσκεται το Δίον, ιερή πόλη των Μακεδόνων αφιερωμένη στο Δία και στους δώδεκα θεούς. Η ακμή του τοποθετείται ανάμεσα στον 5ο π.Χ. και τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Οι ανασκαφές, που άρχισαν το 1928 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, αποκάλυψαν πλούσια ευρήματα της μακεδονικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής και σήμερα βρίσκονται στο μουσείο του Δίου. Η Πίμπλεια και τα Λείβηθρα, είναι άλλες δύο αρχαίες πόλεις στην περιοχή του Ολύμπου, σχετίζονται με το μύθο του Ορφέα και τα ορφικά μυστήρια. Μετά το πέρας των αρχαίων, ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων, η ιστορία στάθηκε πολυτάραχη στον Όλυμπο. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το βουνό υπήρξε κρησφύγετο και ορμητήριο διάσημων κλεφτών και αρματολών. Στα νεότερα χρόνια, μετά το 1900, έδρασαν εδώ ληστές, με πιο ονομαστό το λήσταρχο Φώτη Γιαγκούλα. Κατά την εισβολή των Γερμανών το 1941 ο ελληνικός στρατός μαζί με μονάδες Νεοζηλανδών και Αυστραλών έδωσε υποχωρώντας σημαντικές μάχες. Αμέσως μετά φώλιασε στα σπλάχνα του η Εθνική Αντίσταση. Από τη δεκαετία του 1950 και μετά οι ιστορίες του Ολύμπου, στράφηκαν κυρίως σε ορειβατικά κατορθώματα αλλά και τραγωδίες.
